Thuế là một hình thức huy động nguồn tài chính cho Nhà nước đã mang từ lâu trong lịch sử. Lúc Nhà nước ra đời, để đảm bảo những nhu cầu chi tiêu, nhà nước phải sử dụng quyền lực của mình ban hành những luật thuế đề xuất người dân và những tổ chức phải đóng góp cho Nhà nước. Một trong những hình thức thu đó là thu thuế.
Thuế là một khoản đóng góp đề xuất áp vào người nộp thuế nhân cho Nhà nước theo mức độ và thời hạn được pháp luật qui định nhằm sử dụng cho mục đích công cùng
Thực chất của thuế được thể hiện bởi những tính chất bên trong, vốn mang của thuế. Những tính chất đó mang tính ổn định tương đối qua từng giai đoạn phát triển và biểu hiện thành những đặc trưng riêng mang của thuế, qua đó giúp ta phân biệt giữa thuế với những dụng cụ tài chính khác. Những đặc trưng đó là:
(1) Tính đề xuất
Tính đề xuất là tính chất cơ bản vốn mang của thuế để phân biệt giữa thuế với những hình thức động viên tài chính khác của ngân sách Nhà nước. Joseph Stiglitz cho rằng: “Thuế khác với phần lớn những khoản chuyển giao tiền từ người này sang người kia: Trong lúc tất cả những khoản chuyển giao đó là tự nguyện thì thuế lại là đề xuất” [36, tr. 28].
Phân phối mang tính chất đề xuất dưới hình thức thuế là một phương thức phân phối của Nhà nước, theo đó nhà nước sử dụng quyền lực của mình đề xuất người dân và những tổ chức phải chuyển giao một phần thu nhập cho Nhà nước mà ko kèm theo một sự cấp phát hoặc những quyền lợi nào khác cho NNT. Điều này xuất phát từ quyền lực mang tính chất cưỡng chế đơn phương của nhà nước.
Do việc nộp thuế mang tính đề xuất gắn với quyền lực của Nhà nước mà NNT ko mang quyền từ chối nộp thuế, cũng ko mang quyền tự ấn định hay thoả thuận mức đóng góp của mình mà chỉ mang quyền chấp hành. Nhờ đó, Nhà nước mới mang nguồn thu ổn định thường xuyên đảm bảo tài trợ cho những nhu cầu chi tiêu công. Việc sử dụng quyền lực nhằm cưỡng chế NNT phải tuân thủ pháp luật thuế, music việc ko tự nguyện hoặc mang hành vi trốn nộp thuế cũng tác động tới hiệu quả thu thuế. Vì vậy, việc tuyên truyền giáo dục tâm lý chấp nhận nộp thuế và tăng ý thức tuân thủ của NNT luôn được coi trọng trong công việc quản lý thuế.
(2) Tính ko hoàn trả trực tiếp
Tính chất ko hoàn trả trực tiếp của thuế được thể hiện ở chỗ: thuế ko phải là khoản thù lao mà NNT phải trả cho Nhà nước do được lợi những hàng hoá công mà nhà nước sản xuất cho NNT thông qua những nhà cung cấp công cùng của nhà nước. Sự ko hoàn trả trực tiếp được thể hiện cả trước, trong và sau lúc thu thuế: (i) Tại thời khắc nộp thuế, NNT ko được lợi bất kỳ một lợi ích nào và cũng ko được quyền đòi hoàn trả số thuế đã nộp cho nhà nước; (ii) Trước lúc thu thuế, nhà nước ko hề cung ứng trực tiếp một nhà cung cấp công cùng nào cho NNT; và (iii) Sau lúc nộp thuế, cũng ko mang sự bồi thường trực tiếp nào từ Nhà nước cho NNT.
Nhìn chung, NNT phải chấp nhận sự ko hoàn trả đó và coi đó là nghĩa vụ thuế của mình đối với xã hội.
(3) Tính định trước trong pháp luật và tính pháp lý cao.
Những khoản nộp thuế và mức nộp thuế đã được pháp luật quy định trước và mang tính pháp lý cao. Điều này được quyết định bởi quyền lực chính trị của Nhà nước. Nhà nước là một tổ chức chính trị, đại diện cho quyền lợi của giai cấp thống trị, thi hành những chính sách do giai cấp thống trị đặt ra để thống trị xã hội. Vì vậy, để đề xuất những công dân tự nguyện nộp thuế thì Nhà nước phải sử dụng tới quyền lực của mình, quyền lực đó được thể hiện bằng pháp luật. Tuy nhiên, việc thu thuế ko phải tùy tiện, mà những yếu tố điều chỉnh hành vi nộp thuế đã được quy định trước trong pháp luật, như đối tượng nộp thuế, đối tượng chịu thuế, mức thuế phải nộp và những chế tài mang tính cưỡng chế khác.
Những đặc điểm trên đây mang tác động tác động rất rõ rệt tới việc hình thành tâm lý hành vi của NNT.